Όταν μιλάμε για το στρες σκεφτόμαστε αυτόματα το άγχος και αντίστροφα. Συχνά, συγχέουμε αυτούς τους όρους, ενώ, στην πραγματικότητα, πρόκειται για δύο διαφορετικές, αλλά, ταυτόχρονα, αλληλοσυσχετιζόμενες έννοιες. Επομένως, το πρώτο βήμα για να μελετήσουμε το άγχος είναι να βεβαιωθούμε ότι γνωρίζουμε τη διάκρισή του από το στρες. Έτσι, με τον όρο στρες, σύμφωνα με τους Lazarus και Folkman, ορίζεται η κατάσταση εγρήγορσης στην οποία βρίσκεται το άτομο όταν αισθάνεται ότι οι δυνάμεις και οι ικανότητές του δεν επαρκούν, ώστε να αντεπεξέλθει αποτελεσματικά στις εσωτερικές ή εξωτερικές απαιτήσεις. Συνεπώς, το στρες προκαλείται μέσω της αλληλεπίδρασης του ατόμου με το περιβάλλον του. Αναφέρεται, λοιπόν, τόσο στα στρεσογόνα ερεθίσματα όσο και στις αντιδράσεις του ατόμου σε αυτά. Αντίθετα, το άγχος αφορά μόνο τις συναισθηματικές αντιδράσεις του ατόμου στις εσωτερικές και εξωτερικές μεταβολές και δεν περιλαμβάνει τα στρεσογόνα ερεθίσματα. Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι όταν το στρεσογόνο ερέθισμα παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα, οδηγεί στην αντίδραση του άγχους.
Πώς προκαλείται;
Το άγχος έπεται, όπως προαναφέρθηκε, της φυσιολογικής απόκρισης στο στρες, η οποία είναι μία διαδικασία που προκύπτει από την έκθεση του οργανισμού σε ένα επικίνδυνο ή απειλητικό γεγονός. Πιο συγκεκριμένα, ενεργοποιείται το συμπαθητικό νευρικό σύστημα ή η αντίδραση πάλης ή φυγής, όπως είναι γνωστή, προετοιμάζοντας το σώμα για άμεση δράση. Απόρροια αυτής της διαδικασίας είναι αισθήματα, όπως το μούδιασμα, ο φόβος και μια σειρά άλλων συμπτωμάτων που αναφέρονται αναλυτικά παρακάτω.
Φυσιολογικό – Παθολογικό Άγχος
Η δεύτερη διάκριση που πρέπει να γίνει κατά τη μελέτη του άγχους είναι αυτή μεταξύ φυσιολογικού και παθολογικού.
Το φυσιολογικό άγχος είναι μία υγιής ανησυχία, η οποία εκδηλώνεται ως απάντηση σε έναν κίνδυνο. Επομένως, μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά κινητοποιώντας το άτομο να δράσει, ώστε να τον αποφύγει. Ακόμη, το φυσιολογικό άγχος μάς καθιστά παραγωγικούς, μας δημιουργεί ένα εσωτερικό κίνητρο για τη διεκπεραίωση των στόχων μας και, συγχρόνως, μας βοηθά να προσαρμοστούμε στις ανάγκες της καθημερινότητας. Τέλος, μέσω του μέτριου βαθμού ανησυχίας το άτομο μαθαίνει να επιλύει τα προβλήματά του, στηριζόμενο στις δικές του δυνάμεις και να λαμβάνει πρωτοβουλίες απέναντι σε δύσκολες αποφάσεις.
Το παθολογικό άγχος: Όταν ο βαθμός της έντασης, της διάρκειας και της συχνότητας της ανησυχίας ξεπερνά το σημείο ισορροπίας, τότε γίνεται λόγος για παθολογικό άγχος. Σε αυτή την περίπτωση, το αίσθημα δυσφορίας κατακλύζει το άτομο, με αποτέλεσμα να το αποδιοργανώνει, να το εξαντλεί και να προκαλεί μία γενικότερη έκπτωση της λειτουργικότητάς του. Εκφράζεται τόσο με ψυχικά όσο και με σωματικά συμπτώματα και θεωρείται υπεύθυνο για τη διάγνωση ποικίλων διαταραχών, όπως η κατάθλιψη, οι διαταραχές προσωπικότητας, τα καρδιακά επεισόδια κ.ά.
Συμπτώματα
Ψυχικά:
- Φόβος
- Ανησυχία
- Εκνευρισμός
- Δυσφορία
- Θλίψη
- Αγωνία
- Αναμονή ενός κακού γεγονότος
- Ανυπομονησία
- Διάσπαση προσοχής
- Αρνητική σκέψη
- Δυσκολία στη συγκέντρωση
- Διαταραχές ύπνου
- Αποπροσωποποίηση
- Αποπραγματοποίηση
Σωματικά:
- Ταχυπαλμία
- Τρέμουλο
- Πονοκέφαλος
- Πόνος στο στήθος
- Κόμπος στον λαιμό
- Δύσπνοια
- Εξάψεις
- Ρίγη
- Ναυτία/ζαλάδες/ίλιγγος
- Τάση για λιποθυμία
- Μούδιασμα/μυρμήγκιασμα
- Διάρροια
- Συχνουρία
- Δυσκαταποσία
- Κόπωση
- Γαστρεντερικές ενοχλήσεις
- Παραισθησίες
- Υπεραγρύπνηση
Τρόποι αντιμετώπισης
Προκειμένου να αντιμετωπίσει ο πάσχων τα συμπτώματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, συχνά υιοθετεί βλαπτικές συνήθειες, οι οποίες του προκαλούν μια πρόσκαιρη ανακούφιση (π.χ. κατανάλωση αλκοόλ, μεγάλων ποσοτήτων τροφής- συνηθέστερα τροφές με υψηλό θερμιδικό περιεχόμενο- κάπνισμα κ.τ.λ), ενώ, παράλληλα, τείνει να αποφεύγει όλες εκείνες τις καταστάσεις που τον αγχώνουν, με αποτέλεσμα να συντηρείται το φαινόμενο, αντί να εξαλείφεται. Επομένως, για να διακοπεί ο φαύλος κύκλος του άγχους κρίνεται απαραίτητος ο έγκαιρος έλεγχός του και η λήψη των κατάλληλων μέτρων:
- Εξερευνούμε την πηγή του άγχους. Αν δεν αναγνωρίσουμε την αιτία, δε θα μπορέσουμε να προβούμε στην επίλυση του προβλήματος.
2. «Χτίζουμε» μια καλή σχέση με τον εαυτό μας. Τον αποδεχόμαστε, τον φροντίζουμε και μαθαίνουμε να αντιλαμβανόμαστε τις ανάγκες του. Βρίσκουμε χρόνο για εμάς και ασχολούμαστε με κάτι που μας «γεμίζει».
3. Δεχόμαστε βοήθεια από τον περίγυρό μας. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αμφισβητούμε τη σημασία της υποστήριξης από το κοινωνικό μας δίκτυο.
4. Τηρούμε το μέτρο. Η ισορροπημένη ζωή ισούται με ισορροπημένα επίπεδα άγχους.
5. Θέτουμε προτεραιότητες και οργανώνουμε τη ζωή μας. Οφείλουμε να συμφιλιωθούμε με την ιδέα ότι δεν μπορούμε να τα προλάβουμε όλα, άρα επιλέγουμε προσεκτικά τις βασικές ασχολίες μας και οργανώνουμε την καθημερινότητά μας με συνέπεια και επιμέλεια.
6. Ένα πράγμα τη φορά. Συγκεντρωνόμαστε στο «εδώ και τώρα». Το λεγόμενο “multitasking” (η ενασχόληση με πολλά πράγματα ταυτόχρονα) έχει γίνει συνήθεια για τους περισσότερους από εμάς, με αποτέλεσμα όχι μόνο να κάνουμε «μισές δουλειές», αλλά και να μην απολαμβάνουμε τις δραστηριότητές μας, εφόσον, στην πραγματικότητα, δεν αφοσιωνόμαστε και δεν είμαστε παρόντες στο εκάστοτε έργο μας.
7. Βάζουμε όρια. Οριοθετούμε τόσο τον ίδιο μας τον εαυτό όσο και τους γύρω μας. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η τήρησή τους.
8. Καταγράφουμε τις σκέψεις μας σε ένα χαρτί. Ή κρατάμε ημερολόγιο. Μία πολύ χρήσιμη διαδικασία για να βρισκόμαστε σε επαφή με τα συναισθήματά μας.
9. Βελτιώνουμε την ποιότητα του ύπνου μας. Διακόπτουμε την επαφή μας με τις ηλεκτρονικές συσκευές δύο ώρες πριν κοιμηθούμε και φροντίζουμε να ασχοληθούμε με κάτι χαλαρωτικό, όπως η ανάγνωση ενός βιβλίου, το άκουσμα ήρεμης μουσικής κ.ά. Προσπαθούμε να κοιμόμαστε 7-8 ώρες την ημέρα, ώστε να επωφεληθούμε της σημασίας του ύπνου στην υγεία μας.
10. Ψυχοθεραπεία. Η πλέον κατάλληλη θεραπεία για το άγχος είναι η παροχή ψυχολογικής υποστήριξης. Όταν το άτομο δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί μόνο του το άγχος του, είναι χρήσιμο να επισκεφθεί έναν ειδικό ψυχικής υγείας, ο οποίος θα τον βοηθήσει να απεγκλωβιστεί από το ψυχικό του αδιέξοδο.
